TÜRKÇE-ARAPÇA DİL İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA MUHAMMED HAYRUDDİN EL-ESEDİ’NİN HALEP ANSİKLOPEDİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
Author:
Abstract
Bütün diller çevrelerindeki dillerle ilişki içerisine girerler. Diller zaman zaman alıcı, zaman zaman ise vericidirler. Türkçenin en fazla ilişki içerisinde olduğu dil Arapçadır. Türkçe, Arapça ile ilişkisinde daha çok alıcı dil konumundadır ve bugün Türkçenin Arapçadan almış olduğu unsurlar, Türkçe yazılı kaynaklarda kolaylıkla görülebilmektedir. Ancak Türklerin Arap coğrafyasını uzun bir süre yönetmiş olmasından dolayı Arapçaya pek çok kelime ve gramer unsurunu da vermiştir. Bu makalede Suriyeli bir Arap âlim olan Muhammed Hayrüddin El Esedî’nin Mevsuatü’l- Halep El Mukarene adlı ansiklopedik sözlüğünde Türkçeden Arapçaya verintilenmiş kelimeler ve gramer unsurları konu edilmiştir. Esedî sözlüğünde Türkçeden Arapçaya geçmiş 320 kelimeyi bize bildirmektedir. Ancak bunun zeminini oluşturan uzun bir Türk-Arap ilişkileri tarihi vardır. Esedî’nin sözlüğünde belirtmiş olduğu Türkçe kelimelerin konu bakımından çeşitlilik gösterdiği görülmektedir. Armut, ayran, bastık, bastırma, bekmez, börek, burgul, gibi yiyecek içecek adları; alinazik, çorba, imambayıldı, karnıyarık, kızartma gibi yemek adlarının; peşkir, çamaşır, çarşaf, çizme gibi giyecek adlarının; çakmak, çanak, sebet, tebsi, tava gibi mutfak malzemesi adlarının; kavşak, konak, lokanta, saray, yol, çarşı gibi şehircilik ve mimari ile ilgili kelimelerin; ağa, ağabey, baba, baci, gibi akrabalık adlarının; aşçı, berber, çavuş, baş keteb (başkatip) gibi meslek adlarının; balta, boya, boru, çekiç, çengel, gözlük, soba gibi alet edevat adlarının; alay, onbaşı, yüzbaşi, başa(paşa) gibi askerlikle ilgili kelimelerin Halep Arapçasında yaşadığı görülmektedir. Esedî’nin sözlüğünde belirtmiş olduğu Türkçe kelimelerin yapı bakımından da çeşitlilik gösterdiği görülmektedir. Yol, baş gibi basit kelimelerin; çakmak, konak, kızartma gibi türemiş kelimelerin yanı sıra alinazik, imambayıldı, ağabey gibi birleşik kelimelerin de Arapçada kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Keywords
Abstract
All the languages get in relations with the other languages around. The most language relations of Turkish is with Arabic. Turkish is a borrower more than a lender in its relationship with Arabic and the elements that are borrowed from Arabic can be seen easily in most of the written sources of Turkish. However, as the Turks reigned the area for many years, Turkish lent many lexical and grammatical elements to Arabic as well. In this article, the lexical and grammatical elements borrowed by Arabic fromTurkish and found place in the dictionary of Mevsuatü’l-Haleb El Mukarene by a Syrian Arabicscholar Muhammed Hayruddin El Esedi are studied. Esedi informs us about 320 words borrowed from Turkish to Arabic in his dictionary. However there is a long Turk-Arab relationship which composes the backdrop of this situation. It’s seen that Turkish words which was stated in Esedi’s encylopedie vary in terms of subject. It’s seen that food-drink names; as ‘armut’(pear), ‘ayran’, ‘bastık’, ‘bastırma’(pastrami), ‘bekmez’(grape molesses), ‘börek’(pie), ‘bulgur’, food names; as ‘alinazik’, ‘çorba’(soup), ‘imambayıldı’, ‘karnıyarık’, ‘kızartma’(frying), clothing names; as ‘peşkir’(towel), ‘çamaşır’(laundry), ‘çarşaf’(sheet), ‘çizme’(boot), kitchen stuff names; as ‘çakmak’(lighter), ‘çanak’(bowl), ‘sebet’(basket), ‘tebsi’(tray), ‘tava’(pan), words about and architecture; as ‘kavşak’(intersection), ‘konak’(mansion), ‘lokanta’(restaurant), ‘saray’(palace), ‘yol’(road), ‘çarşı’(bazaar), kinship names; as ‘ağa’(landlord), ‘ağabey’(big brother), ‘baba’(father), ‘baci’(sister), professions; as ‘aşçı’(cook), ‘berber’(barber), ‘çavuş’(sergeant), ‘baş katip’(head clerk), paraphernalia names; as ‘balta’(axe), ‘boya’(paint), ‘boru’(pipe), ‘çekiç’(hammer), ‘çengel’(hook), ‘gözlük’(eyeglasses), ‘soba’(stove), words about military; as ‘onbaşı’(corporal), ‘yüzbaşı’(captain), ‘paşa’(pahsa) live in Aleppo Arabic. It’s also seen that Turkish words which was stated in Esedi’s dictionary vary in terms of structure. It’s understood that simple words; as ‘yol’(road), ‘baş’(head), derivative; as ‘çakmak’(lighter), ‘konak’(mansion), ‘kızartma’(frying), also compound words; as ‘alinazik’, ‘imambayıldı’, ‘ağabey’(big brother), are used in Arabic.