Arap Harfli Türkçe Metinlerde Uzun Ünlülerin Gösterimi: KİTĀBU’L İDRĀK Lİ-LİSĀNİ’L ETRĀK ÖRNEĞİ

Author:

Year-Number: 2020-8.2
Yayımlanma Tarihi: null
Language : Türkçe
Konu : Eski Türkçe, Kıpçak Türkeçsi
Number of pages: 433-453
Mendeley EndNote Alıntı Yap

Abstract

Türkçede uzun ünlüler meselesi, ilk defa O. Böhtlingk’in Yakutçanın söz varlığını ortaya koyan çalışmasıyla başlamıştır. Böhtlingk’in Yakutçadaki uzun ünlülerin tespitinden sonra Radloff, Karl Foy, Grönbech gibi birçok araştırmacı konuyu destekleyen ya da çürütmeye yönelik söylemlerde bulunmuşlardır. Arap harfli Türkçe metin olan Divānu Lugati’t Türk üzerinde Polivanov’un yapmış olduğu çalışmayla Arap harfleri ile yazılmış olan Türkçe metinlerdeki uzun ünlülerin araştırılması konusu da ilgi çekmeye başlamıştır. 14. yüzyılda Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla Mısır’da Ebu Hayyan tarafından yazılan Kitābu’l İdrāk Li-Lisāni’l Etrāk isimli eserde Türkçe madde başlarından bazıları uzun ünlülü olarak kaydedilmiştir. Ebu Hayyan, eserinde ünlü uzunluklarını ifade edebilmek için uzatma huruf-u med denilen uzatma harfleri ile birlikte hareke işaretlerini kullanmıştır. Bu çalışmada Kitābu’l İdrāk Li-Lisāni’l Etrāk’te tespit edilen uzun ünlülü sözcükler, Divānu Lugati’t Türk ve Kıpçak sahasında yazılmış Arap harfli diğer Türkçe metinlerdeki yazım özellikleri ile karşılaştırılmıştır. Bu şekilde gerek dönem içerisinde gerekse kendinden önce yazılmış bir diğer Arap harfli Türkçe metin ile aralarındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konmaya çalışılmıştır. Bunun dışında tespit edilen sözcükler, modern Türk lehçelerindeki şekilleri ile karşılaştırılmış ve bu yolla sözcüğün aslî uzunluk barındırıp barındırmadığı tespit edilmiştir. Eserde uzun ünlülü yazılan ancak genel Türkçede kısa ünlülü olan sözcükler hakkında araştırmacıların görüşleri ortaya konmuş ve sözcüğün eserin yazıldığı dönemde nasıl okunması gerektiği üzerine bilgi verilmiştir.

Keywords

Abstract

The matter of long vowels in Turkish started in the second half of the 19th century with the work of Böhtlingk which is called Die Scprahen Der Jakuten. After he discovered long vowels in Jakutisch (Saha) many researchers such as Radloff, Karl Foy, Gronbech claimed different things which some of them supported the existence of long vowels in Turkish while some of them tried to disclaim the issue. Dıvānu Lugatı’t Turk which is one of Arabic lettered Turkish manuscripts written in the 11th century was studied by Polivanov in terms of long in vowels in Arabic lettered Turkish manuscripts. His work led to open a way in this field. In Kıtābu’l Idrāk Lı-Lisānı’l Atrāk, written in order to teach Turkish to Arabic people in the 14th century by Abu Hayyan in Egypt, some of Turkish words which invovels long vowel were written differently than the other words which do not include long vowels. On this occasion, Abu Hayyan used some letters (ا، و، ي) which are called huruf-u med to try to indicate the long vowels. In this study, long voweled Turkish words were identified in Kıtābu’l Idrāk Lı-Lisānı’l Atrāk and then those words were compared with Dıvānu Lugatı’t Turk and other Arabic lettered Turkish manucripts which were written in Mamluk-Kıpchak era/area. In this way, we tried to demonstrate the similarities and discrepancies between both Kıtābu’l Idrāk Lı-Lisānı’l Atrāk and other manuscripts. Also, these words were exemplified from modern Turkic languages such as Turkmenish and Jakutisch.

Keywords