Author:
Abstract
Gerçek anlamından ayrılmış, ilgi çekici ve kalıplaşmış anlatıma sahip ifadelere “deyim” denilmektedir. Deyimlerin mecazlı olma durumlarına göre farklı sınıflandırmalar da yapılmaktadır. Çalışmalarda deyim sözcüklerinin değişmeyeceği, kalıplaşmış ifadeler olduğu, sözcüklerin yerlerine başkalarının konulamayacağı vurgulanmaktadır. Oysa tarihî süreç bu kanının aksini göstermektedir. Türkçe, değişik coğrafyalarda konuşulmuş, pek çok tarihi süreci geçirmiş bir dildir. Onun bu özelliği deyimlerde takip edilebilmektedir. Dil hafızası sözcüklerden daha derin bir olgudur. Sözcükler değişse de dilin düşüncedeki kalıpları yüzyıllar ötesine taşınır. Bugün Türkiye Türkçesinde kullanılan kaş çat- deyiminin tarihî metinlerde kaş kantar- olarak görülmesi yüz ifadesindeki değişikliklerin (kaşın hareketinin) mecazın ifadesinde asıl olarak kullanıldığını yani anlamın sözcükten daha eski olduğunu göstermektedir. Dil boşalan bir ögenin yerini mutlaka doldurma eğilimi gösteren bir sistemler bütünüdür. Bir fiilin kullanımdan düşmesi için yerini başka bir fiilin alması gerekir. Deyimlerde bu durumun görüldüğü en canlı örnekleri taşıyan dil birimleridir. Örneğin ur- fiili tarihi süreçte vur- biçimine dönüşmüş, kullanım alanı ve çeşitliliği de daralmıştır. Tarihi dönemlere bakıldığında taranan eserlerde deyimlerde fiillerin değişebildiği, kullanımdan düşen, anlam daralmasına uğrayan fiillerin deyim yapısı korunarak başka fiil ile anlatıldığını ya da deyimlerdeki isimlerin de değişebildiği görülebilmektedir. Sözcüklerin kullanımdan düşmesi, alıntı sözcüklerin yerine Türkçeleştirme çalışmalarının etkisi, sözcüklerin anlamında görülen daralma gibi sebeplere bağlı olarak deyimlerin isim kısımlarında da değişiklikler görülebilmektedir Bu durumda deyimlerin dillerin değişimi gösteren önemli belgeler olduğunu belirtmek ayrıca deyimlerin kalıplaşmış/ değişemez söz grupları olduğu şeklindeki genel yargının da tartışmaya açılabileceğini söylemek mümkündür.
Keywords
Abstract
Expressions that have an interesting and stereotyped expression separated from their real meaning are called “idioms”. Different classifications are made according to the metaphor of the idioms. In studies, it is emphasized that idiom words will not change, they are stereotyped expressions, and that words cannot be replaced by others. However, the historical process shows the opposite of this opinion. Turkish is a language that has been spoken in different geographies and has passed through many historical processes. This feature of it can be followed in idioms. Language memory is a phenomenon deeper than words. Even though, if the the words change, the thought patterns of the language are carried over centuries. Today, Turkey Turkish kaş çat- in historical texts used in the statement of changes in kaş kantar- be seen as the face (of eyebrow movement) shows that metaphor is mainly expressed in the sense that how is older than it is used. Language is a set of systems that tend to necessarily replace an empty element. For a verb to fall out of use, it must be replaced by another verb. It is the language units that carry the most vivid examples of this situation in idioms. For example, ur-verb transformed into hit-form and its usage area and diversity of in the historical process has also narrowed. Looking at the historical periods, by scrutnizing the main sources, it can be seen that verbs in idioms can change; that verbs which fall out of use, that have narrowed meaning are explained with another verb by preserving the idiom structure, or that the nouns in idioms can change. Changes can also be seen in the noun parts of idioms due to reasons such as the dropping of words, the effect of Turkish translation studies instead of quoted words, and the narrowing of the meaning of words. In this case, it is possible to state that idioms are important documents that show the change of languages, and that the general judgment that idioms are stereotyped / immutable phrases can also be discussed.