ZAMAN, KİP VE KİP(SEL)LİK KAVRAMLARI HAKKINDA

Author:

Year-Number: 2015-Volume 3 Issue 1
Yayımlanma Tarihi: null
Language : German
Konu : null
Number of pages: 377-391
Mendeley EndNote Alıntı Yap

Abstract

Zaman ve kip kavramları Türk dilbiliminde geleneksel dilbilgisi çerçevesinde çok tartışılmaktadır. Bu kavramlar örneğin Alman ve İngiliz dilbilimi ile ilgilenenler tarafından pek karıştırılmamaktadır, oysa birçok Türkoloji uzmanı tarafından bu kavramalar birbiri yerine kullanılmakta ve dilbilgisel açıdan mümkün olmayan "zaman kipi" vb. tutarsız ifadeler kullanılmaktadır. Oysa "zaman kipi" diye bir şey olamaz. Zaman, bir eylemin, bir oluşun ya da bir durumun geçmişte ya da şimdi cereyan ettiği süreyi, içinde bulunduğu zaman dilimini yahut da gelecekte devam edeceği süreyi anlatan bir dilbilgisi kategorisidir. Oysa kip eyleme, oluşa, duruma yükleme dayalı bir bakış açısı gösterir, bunların hangi tarzda gerçekleştiğini, zorunluluk mu, gereklilik mi, istek mi, izin mi içerdiğini anlatır. Türkçede kipler bildirme kipleri ve tasarlama kipleri şeklinde ikiye ayrılırken batı dillerinde üçe ayrılır. Türkçedeki tasarlama kiplerinde yer alan gereklilik, istek, dilek-koşul ve emir biçimleri örneğin Almancada farklı sınıflalara ayrılmaktadır. Emir kipi ayrı bir kip olarak görülmekte; gereklilik, istek ve dilek-koşul ise ya tarz eylemleriyle veya Konjunktv I (Türkçenin duyulan-öğrenilen geçmiş zamanına denk sayılabilecek dolaylı anlatım) ya da Konjunktv II (istek, dilek, koşul kipi) gibi dilbilgisel biçimlerle dile getirilmektedir. Ayrıca kip ve kip(sel)lik kavramlarının da karıştırılmaması gerekmektedir. Her dilde belli sayıda kip vardır ve kipin anlamları önceden belirlenmiştir. Oysa kuramsal açıdan kipliklerin sayısı sınırsızdır ve Türkçede şu kadar, Almancada bu kadar kiplik vardır demek mümkün değildir.

Keywords

Abstract

Die Begriffe Tempus und Modus werden in der türkischen Linguistik sehr oft im Rahmen der traditionellen Grammatik diskutiert. Obwohl sie bespielsweise in der Germanistik oder Anglistik strik voneinander getrennt werden, werden sie in der Turkologie sehr oft verwechselt. Viele Turkologen verwenden Begriffe wie "Modus des Tempus", was wissenschaftlich unhaltbar ist. Das Tempus bezeichnet den zeitlichen Abstand einer Tätigkeit, eines Vorgangs oder eines Zustandes hinsichtlich der Lokalisation in der Vergangenheit, in der Gegenwart oder in der Zukunft, wobei der Modus eine subjektive Stellungnahme des Sprachbenutzers zu diesen grammatischen Entitäten ermöglicht. Durch den Modus wird gezeigt, ob die Prädikation des Sachverhaltes infolge eines Wollens, eines Sollens, eines Müssens, eines Dürfens oder eines Mögens stattfindet. Durch Hinzufügung eines Modalverbs gewinnt die Prädikation eine bestimmte Richtung, die an und für sich als objektiv gilt. Die Klassifikation türkischer und deutscher Modi ist in mehreren Hinsichten unterschiedlich. Während in der türkischen Sprache zwei Modi unterschieden werden (bildirme kipleri, tasarlama kipleri), die wiederum in verschiedene Gruppen unterteilt werden, betrachtet man in der deutschen Grammatik den Imperativ neben dem Konjunktiv I (vergleichbar mit dem türkischen Evidentialis) und dem Konjunktiv II als einen eigenstängigen Modus, ganz zu schweigen von Modalverben, die als Hilfsverbnen die Aussage-Möglichkeiten enorm erweitern. Hierbei müssen wir auch hervorheben, dass die Begriffe Modus und Modalität voneinander zu trennen sind. Während der Begriff Modus auf die allgemeine objektive Prädikation hinweist, die vor allem durch verbale lexikalische Mittel realisiert wird, dient die Modalität zur subjektiven Aussage und entsteht durch die verschedensten sprachlichen Mittel.

Keywords