Author :
Abstract
Türkiye Türkçesinde fiilden fiil yapmak için kullanılan -(I)ş- / -(U)ş- çok işlek bir ektir. Birçok gramer kitabında bu ekin işteşlik eki olarak adlandırıldığı görülür. İşteşlik başlığı altında, bu ekle kullanılan fiillerin ortaklaşa / birlikte yapma veya karşılıklı yapma anlamı taşıdığı belirtilir. Yapılan bu açıklamalar kısmen doğrudur. Fakat yeterli değildir. Çünkü bu ekin fiillerde oluştur-duğu diğer anlamlar üzerinde pek durulmaz. Yüzeysel olarak birkaç cümle ile konu kapatılır. Hiç şüphesiz bunda gramer anlayışımızın büyük etkisi vardır. Gramer kitaplarımız genellikle fiil ya-pısını ve şeklini esas aldığı için eklerin fiillerdeki anlam ve işlev değiştirme özelliği hakkında pek ayrıntılı bilgi vermez. Türk Dil Kurumunun Güncel Türkçe Sözlük’üne baktığımızda -(I)ş- / -(U)ş- ekini almış fiillerin hepsinde yukarıda bahsedilen işteşlik işlevini yani ortaklaşa/birlikte yapma veya karşılıklı yap-ma işlevini taşımadığı görülür. Bu ekin başka işlevlerinin de olduğu anlaşılır. Bu çalışmada -(I)ş- / -(U)ş- ekini almış fiiller sözlükte yer alan bütün anlamları göz önünde bu-lundurularak ayrı ayrı incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda fiilleri önce iki ana gruba ayırdık: Birincisi “Birliktelik ve Karşılıklılık Bildiren -(I)ş- / -(U)ş- Çatılı Fiiller”. İkincisi ise “Birliktelik ve Karşılıklılık Bildirmeyen -(I)ş- / -(U)ş- Çatılı Fiiller”. Birliktelik ve Karşılıklılık Bildirmeyen -(I)ş- / -(U)ş- Çatılı fiillerin pekiştirme, oluş, dönüşlülük ve durum bildirme gibi birçok farklı işlevde kullanıldığını göstermeye çalışacağız.
Keywords
Abstract
In Turkish language, -(l)ş - / - (U)ş- is a very productive affix that is used to make new verbs from verbs.We can see this affix named as ‘reciprocal affix’ in many grammar books. Under this title, verbs used with this affix mean making together or mutual. These statements are partially true but not sufficient. Other meanings of this affix generated on verbs are not emphasised. This topic is mentioned with a few sentencs superficially. Free from any doubt, our perception level of grammar has a strong effect in this point. Our grammar books based on structure and form of the verbs, and do not give detailed information about modification of the affix on the meaning and function of the verbs. When we look at the current dictionary published by Turkish Language Society, not all the verbs formed with -(l)ş - / - (U)ş- supports the the above-mentioned reciprocal functions. It is unders-tood that this affix has other functions. In this study, verbs formed with -(l)ş - / - (U)ş- was examined one by one with all the meanings in the dictionary. At the end of this examination, we divided the verbs into two main groups: -(l)ş - / - (U)ş- rooted verbs stating togetherness and mutual -(l)ş - / - (U)ş- rooted verbs not stating togetherness and mutual We try to explain that -(l)ş - / - (U)ş- rooted verbs -which are not stating togetherness and mu-tual - are used many different functions such as: reinforcement, process, reflexive and stative
Keywords
- Adalı, O. (2004). Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler. (2. bs.). İstanbul: Papatya Yayıncılık.
- Adalı, O. (2004). Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler. (2. bs.). İstanbul: Papatya Yayıncılık. Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha Matbaası.
- Başdaş, C. Türk Lehçelerinde İşteşlik Eki (-ş-) ve Çoklukhttp://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/cahit_basdas_turk_lehceleri_isteslik_eki.pdf (Son Erişim Tarihi: 01.03.2016)
- Delice, H. İ. (2007). Çatı Eklerinin Bilinmeyen Bir İşlevi Atatürk Kültür. Dil Ve Tarih YüksekKurumu 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ICANAS 38), s. 418-433, Ankara.
- Ediskun, H. (1985). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Eker, S. (2010). Çağdaş Türk Dili. (6. bs.). Ankara: Grafiker Yayınları.
- Emre, A. C. (1931). Yeni Bir Gramer Metodu Hakkında Layiha. İstanbul: Devlet Matbaası.Ergin, M. (1993). Türk Dil Bilgisi. (20. bs.). İstanbul: Bayrak Basım/ Yayım / Tanıtım.
- Gedizli, M. (2012). Türkçede Tek Şekilli ve Çok İşlevli Yapım Ekleri. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall 2012, p. 3351-3369.
- Gedizli, M. (2013).Türkçede Yardımcı Fiillerin Morfo-Semantiği ve İşlevi. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013. s. 897-914.
- Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Eylül Yayıncılık.
- Hengirmen, M. (2006). Türkçe Temel Dilbilgisi. (5. bs.). Ankara: Engin Yayınevi. http://www.tdk.gov.tr (Son Erişim Tarihi: 09.02.2016)
- İlhan, N. (2009). Türkçede Ek+Kök / Kök+Ek Kaynaşmasıyla Ortaya Çıkan Ekler. TurkishStudies - International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/8 Fall 2009, s. 1535-1557.
- Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). (3. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Mayemerova, A. İşteş Çatı Üzerine.http://repository.enu.kz/bitstream/handle/123456789/1450/istes-cati.pdf (Son Erişim Tarihi: 25.02.2016)
- Özmen, M. (2014). Türkçede İşteşlik. II. Uluslararası Türkoloji Sempozyumu: TürkolojiTartışmaları, Başarı ve Zaaflarıyla Çağdaş Türkoloji, 12-14 Eylül 2012, Varşova, ed. ÖztürkEmiroğlu, Marzena Godzińska, Filip Majkowski, Varşova: Varşova Üniversitesi Yay. 2014, s. 714-729.
- Toprak, F. (2008). Divanü Lugati’t -Türk’te Fonksiyonlarına Göre -(I)ş-/-(U)ş- Fiilleri. 2. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Bilgi Şöleni Bildirileri, 28-30 Mayıs, 2008, s. 683-705.
- Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yayınları.
- Üstünova, K. (2004/1). Eklerin Öğretimi Üzerine Bir İki Söz. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 6, s. 173-182.
