Author:
Abstract
Türk dilinde fiillerin semantik özelliklerine göre ele alınması bazı fiiller arasındaki ayrımın belirgin bir biçimde ortaya koyulmasını sağlar. Fiillerde ortak nokta harekettir. Ancak dur-, kalk-, git-, gel-, otur- gibi fiiller fiziksel bir hareketi gösterirken gör-, duy-, düşün-, bil-, hatırla-, üzül- gibi fiiller zihinsel bir hareketi gösterir. Buna göre fiiller bildirdikleri hareketin niteliği ya da meydana gelme biçimi açısından farklılığa sahiptir. Fiziksel ve zihinsel olarak iki farklı şekilde meydana gelen hareketleri karşılayan fiillerin, Türk diliyle ilgili sınıflandırma çalışmalarında çoğunlukla “oluş, durum, kılış” gibi oldukça genel başlıklar altında ve aynı grup içerisinde değerlendirildiği görülür. Ancak fiziksel bir hareketi yansıtmayan fiillerin ayrıca değerlendirilmesi gerekir. Bu doğrultuda Türkçede son yıllara ait gramer çalışmalarında tamamen zihne dayalı gerçekleşen hareketlerin ayrı bir fiil türü olarak “mental fiil” başlığı altında incelendiği görülmektedir. Mental fiillerin ifade ettiği bu hareketler ise zihinsel sürece dayanmaktadır. Bu zihinsel süreç her biri bir sonrakini etkileyen çeşitli aşamalardan meydana gelmektedir. Algılama ile başlayıp zihinsel işlemlerle devam eden ve türlü çıktılar ile son bulan genellikle üç aşamalı olarak değerlendirilen bir süreçtir. Mental süreç içerisindeki bu aşamalar araştırmacılarca benzer şekillerde ifade edilmiş fakat bunların ele alınışında bazı farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Gagauz Türkçesinde tespit edilen mental fiiller için şöyle bir metot uygulanmıştır: 1. Girdi Basamağı Fiilleri (Algı Fiilleri), 2. İşlem Basamağı Fiilleri (Bilişsel Fiiller), 3. Çıktı Basamağı Fiilleri (İfade Fiilleri). Çıktı basamağında yer alan ifade fiilleri duygu fiilleri ve açıklama fiilleri olarak ikiye ayrılmıştır. Açıklama fiilleri görsel açıklama fiilleri ve dilsel açıklama fiilleri başlıkları altında ele alınmıştır. Yine diğer ana ve ara başlıklar altında da daha küçük başlıklar oluşturulmuştur. Söz konusu başlıklar içerisindeki mental fiiller bize Gagauz Türklerinin duygu ve düşünce dünyası ile mental süreçteki hareketleri nasıl ifade ettikleri hakkında bilgi verecektir.
Keywords
Abstract
Discussing verbs in Turkish according to their semantic characteristics enables the manifestation of margin among some of the verbs. The common point among the verbs is action. However the verbs such as gör-(to see), duy-(to hear), düşün-(to think), bil-(to know), hatırla-(to remember), üzül-(to upset) are showing mental action, the verbs such as dur-(to stop), kalk-(to stand), git-(to go), gel-(to come), otur-(to sit) shows physical action. Accordingly verbs have diversity with regard to the quality or the manner of occurance of the action. It is observed that the verbs countering to actions occuring in two different manners as physical and mental be utilized under rather generic titles and the same group, mostly as “oluş(being), durum(state), kılış(action)” in classification studies related to Turkish language. Nevertheless, the verbs which does not reflect the physical action should be evaluated separately.In this direction, it is seen that totally mental actions are studied under “ mental action” title as different verb type in the grammer studies of Turkish in recent years. The actions expressed by the mental verbs are based on mental process. This mental process comes into existance with various phases effecting the next in line. It is a process which is generally evaluated as three phases starting with perception, continuing with mental procedures and ending with various outputs.
These phases in the mental process have been expressed smilarly by researchers but dissimilarities have emerged in handling. In this study such a method has been apllied for the mental verbs determined within Gagauz Turkish: 1. Input Stage Verbs(Verb s of Perception). 2. Process Stage Verbs (Verbs of Cognition). 3. Output Stage Verbs(Verbs of Expression). The verbs of expression within the output stage ,have been divided as verbs of emotion and verbs of explanation. Verbs of explanation have been discussed under the titles of visual explanation verbs and linguistic explanation verbs. Also other major and minor topics have been formed. Mental verbs within aforementioned topics will give information to us about how the Gagauz Turks express the actions in the mental process with their world of emotion and thought.