ZAMAN, KİP VE KİP(SEL)LİK KAVRAMLARI HAKKINDA

Author :  

Year-Number: 2015-Volume 3 Issue 1
Language : German
Konu : null
Number of pages: 377-391
Mendeley EndNote Alıntı Yap

Abstract

Zaman ve kip kavramları Türk dilbiliminde geleneksel dilbilgisi çerçevesinde çok tartışılmaktadır. Bu kavramlar örneğin Alman ve İngiliz dilbilimi ile ilgilenenler tarafından pek karıştırılmamaktadır, oysa birçok Türkoloji uzmanı tarafından bu kavramalar birbiri yerine kullanılmakta ve dilbilgisel açıdan mümkün olmayan "zaman kipi" vb. tutarsız ifadeler kullanılmaktadır. Oysa "zaman kipi" diye bir şey olamaz. Zaman, bir eylemin, bir oluşun ya da bir durumun geçmişte ya da şimdi cereyan ettiği süreyi, içinde bulunduğu zaman dilimini yahut da gelecekte devam edeceği süreyi anlatan bir dilbilgisi kategorisidir. Oysa kip eyleme, oluşa, duruma yükleme dayalı bir bakış açısı gösterir, bunların hangi tarzda gerçekleştiğini, zorunluluk mu, gereklilik mi, istek mi, izin mi içerdiğini anlatır. Türkçede kipler bildirme kipleri ve tasarlama kipleri şeklinde ikiye ayrılırken batı dillerinde üçe ayrılır. Türkçedeki tasarlama kiplerinde yer alan gereklilik, istek, dilek-koşul ve emir biçimleri örneğin Almancada farklı sınıflalara ayrılmaktadır. Emir kipi ayrı bir kip olarak görülmekte; gereklilik, istek ve dilek-koşul ise ya tarz eylemleriyle veya Konjunktv I (Türkçenin duyulan-öğrenilen geçmiş zamanına denk sayılabilecek dolaylı anlatım) ya da Konjunktv II (istek, dilek, koşul kipi) gibi dilbilgisel biçimlerle dile getirilmektedir. Ayrıca kip ve kip(sel)lik kavramlarının da karıştırılmaması gerekmektedir. Her dilde belli sayıda kip vardır ve kipin anlamları önceden belirlenmiştir. Oysa kuramsal açıdan kipliklerin sayısı sınırsızdır ve Türkçede şu kadar, Almancada bu kadar kiplik vardır demek mümkün değildir.

Keywords

Abstract

Die Begriffe Tempus und Modus werden in der türkischen Linguistik sehr oft im Rahmen der traditionellen Grammatik diskutiert. Obwohl sie bespielsweise in der Germanistik oder Anglistik strik voneinander getrennt werden, werden sie in der Turkologie sehr oft verwechselt. Viele Turkologen verwenden Begriffe wie "Modus des Tempus", was wissenschaftlich unhaltbar ist. Das Tempus bezeichnet den zeitlichen Abstand einer Tätigkeit, eines Vorgangs oder eines Zustandes hinsichtlich der Lokalisation in der Vergangenheit, in der Gegenwart oder in der Zukunft, wobei der Modus eine subjektive Stellungnahme des Sprachbenutzers zu diesen grammatischen Entitäten ermöglicht. Durch den Modus wird gezeigt, ob die Prädikation des Sachverhaltes infolge eines Wollens, eines Sollens, eines Müssens, eines Dürfens oder eines Mögens stattfindet. Durch Hinzufügung eines Modalverbs gewinnt die Prädikation eine bestimmte Richtung, die an und für sich als objektiv gilt. Die Klassifikation türkischer und deutscher Modi ist in mehreren Hinsichten unterschiedlich. Während in der türkischen Sprache zwei Modi unterschieden werden (bildirme kipleri, tasarlama kipleri), die wiederum in verschiedene Gruppen unterteilt werden, betrachtet man in der deutschen Grammatik den Imperativ neben dem Konjunktiv I (vergleichbar mit dem türkischen Evidentialis) und dem Konjunktiv II als einen eigenstängigen Modus, ganz zu schweigen von Modalverben, die als Hilfsverbnen die Aussage-Möglichkeiten enorm erweitern. Hierbei müssen wir auch hervorheben, dass die Begriffe Modus und Modalität voneinander zu trennen sind. Während der Begriff Modus auf die allgemeine objektive Prädikation hinweist, die vor allem durch verbale lexikalische Mittel realisiert wird, dient die Modalität zur subjektiven Aussage und entsteht durch die verschedensten sprachlichen Mittel.

Keywords


  • AKSAN, Doğan(1999):Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Engin Yayınları. Ankara.

  • ATABAY, Neşe vd. (1983): Sözcük Türleri. TDK Yayınları: 421. Ankara.

  • BALCI, Tahir (1993): Abriss der türkisch-deutschen kontrastiven Grammatik. Ein Lehrbuch

  • BALCI, Tahir (2003): Edat Bağlamında Sözcük Türlerine Yeni Bir Yaklaşım. TÖMER Dil

  • BENZER, Ahmet (2012): Türkçede Zaman, Görünüş ve Kiplik. Kabalcı Yayınevi. İstanbul.

  • BREDOW, Rafaelavon (2006): LebenohneZahlundZeit. Der Spiegel. 17. sayı, 24.4.06, s. 150-

  • BUßMANN, Hadumod (2008): Lexikon der Sprachwissenschft. Alfred Kröner Verlag. Stuttgart.

  • DEMİRGÜNEŞ, Sercan (2010): Yazılı Girdilerde Görünüş Hipotezi: Türkçe 1. Sınıf Ders Kitabı Örneği. Türklük Bilimi Araştırmaları27. S. 225-237.

  • DEMİRCAN, Ömer (2003): Türk Dilinde Çatı. Papatya Yayıncılık. İstanbul.

  • DİLAÇAR, Agop (1974): Türk Fiilinde ‘kılınış’la ‘görünüş’ ve Dilbilgisi Kitaplarımız. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1973-74. (1974) s. 159-171.

  • DUDEN (1984): Grammatik der deutschen Gegenwartssprache. 4.,neubearb. und erweit.

  • DREYER/SCHMİTT (2001): Lehr- undÜbungsbuch der deutschenGrammatik. Verlag fürDeutsch. Ismaning.

  • EDISKUN, Haydar (1985): Türk Dilbilgisi. Remzi Kitabevi. İstanbul.

  • ERBEN, Johannes (1984): Deutsche Syntax. Eine Einführung. Peter Lang. Bern u.a.

  • ERGIN, Muharrem (1988): Türk DilBilgisi. 17. Baskı. Bayrak Basım / Yayın / Dağıtım. İstanbul.

  • GENCAN, Tahir Nejat (2001). Dilbilgisi. Ayraç Yayınevi. Ankara.

  • GLÜCK, Helmut (Hrsg.) [2010]: Metzler Lexikon Sprache. 4. Aufl. Verlag J. B. Metzler. Stuttgart. Weimar.

  • HELBIG, Gerhard (1988): Lexikon deutscher Partikeln. VEB Verlag Enzyklopädie. Leipzig.

  • HELBIG, Gerhard / BUSCHA, Joachim (2013): Deutsche Grammatik. Ein Handbuch für den Auslӓnderunterricht. Klett-Langenscheidt. München.

  • İMER, Kamile vd. (2011): Dilbilim Sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. İstanbul.

  • JOHANSON, Lars (1971): Aspekt im Türkischen. Vorstudien zu einer Beschreibung des

  • KADIU, Spartak (2015): Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi Türkçede Zaman Kiplerin Anlamı. http://www.turkcede.org/yeni-ogrenenlere-turkce-ogretimi/593-turkceninyabanci-dil-olarak-ogretimi-turkcede-zaman-kiplerinin-anlami.html. (Erişim: 21.01.2015).

  • KAHRAMAN, Tahir (1986): Yükseköğretimde Türk Dili ve Anlatımı. Güneydoğu Modern Matbaa. Diyarbakır.

  • KARADEMİR, Fevzi (2012):Türkiye Türkçesinde Emir Kip(lik)i Üzerine. TurkishStudies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 7/4, Fall 2012, p. 2091-2138, Ankara. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/213804551_KarademirFevzi_S-20912138.pdf(Erişim: 20.01.2015.

  • KORKMAZ, Zeynep (2007): Gramer Terimleri Sözlüğü. TDK Yayınları: 575. Ankara.

  • KÖLLER, Wilhelm (1988): Philosophie der Grammatik. J. B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung und Carl Ernst Poeschel Verlag. Stuttgart.

  • LEWANDOWSKI, Theodor (1985): Linguistisches Wörterbuch 2. 4. Aufl. Quelle&Meyer. Wiesbaden.

  • MAAS, Utz / Wunderlich, Dieter (1972): Pragmatik und sprachliches Handeln. Mit einer

  • ONAN, Bilginer (2011): Anlama Sürecinde Türkçenin İşlevleri. Nobel Akademik Yayıncılık

  • OYMAK, Rıfat (2004): Türkçe öğretiminde –dilbilgisel- bir biçimbirim/ulam olan kip kavramının biçim dizimdeki işlevi ile kavranma düzeyi ve geleneksel dilbilgisi eleştirisi. https://www.pegem.net/dosyalar/dokuman/461.pdf (Erişim: 30.11.2014).

  • PETERS, Ludwig (1947): Grammatik der türkischen Sprache. Axel Juncker Verlag. Berlin.

  • SOWİNSKİ, Bernhard (1978.): Deutsche Stilistik. Beobachtungenzur Sprachverwendung und Sprachgestaltung im Deutschen. Fischer Taschenbuch Verlag. Frankfurt am

  • TÜRKÇE SÖZLÜK (1999): Türkçe Sözlük 2. Dil Derneği Yayınları: 9. Ankara.

  • WEINRICH, Harald (1993): Textgrammatik der deutschen Sprache. Dudenverlag. Mannheim u.a.

  • VARDAR, Berke vd. (1988): Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. ABC Kitabevi. İstanbul.

  • YAMAN, Eruğrul (1999): TürkiyeTürkçesinde Zaman Kaymaları. TDK Yayınları: 730. Gramer Bilim ve Uygulama Kolu Yayınları: 28. Ankara.

                                                                                                                                                                                                        
  • Article Statistics