Author :
Abstract
Tarihî ve modern Türk dillerinde addan ad yapan /+GA/ morfemi ile türetilmiş bazı sözcükler bulunmaktadır. /+GA/ morfemi incelendiğinde sözcüğe kattığı anlamın çoğunlukla küçültme olduğu görülmektedir. Genel Türkçede bu morfemin dört değişken biçimi (+ka, +ke, +ga, +ge) mevcuttur. Ekin genişletilmiş biçimi olan +GAy morfemi de Genel Türkçe içerisindeki bazı dillerde kullanılmaktadır. Buna ek olarak Altay dil teorisi içerisindeki diğer dillerde de (Mo., Jap., Man. vb.) /+GA/ ekinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda /+GA/ morfemi hem tarihî hem de modern Türk dillerindeki işlevlerine göre dört başlık altında toplanmıştır: 1. Hayvan adları türeten /+GA/: karga “karga”, koburga “baykuş”, sarıçga “çekirge”, bürgä “pire”, kösürKä “köstebek”, çınçırga “serçe”, sirkä “bit yumurtası, sirke”, çäkürgä “çekirge”; 2. Akrabalık terimi yapan /+GA/: anaka “annecik, annem”, avakım “anneciğim, annem, annecik” (< ava+ka+m), avıçga “yaşlı adam”, kurtga “yaşlı kadın”, abaka “büyükbaba, dede”, agaka “babacığım, babam”, ebekke “nineciğim, ninem”, ehekke “dedeciğim, dedem”; 3. Sıfat ve zarflar türeten /+GA/: özge “başka, diğer”, başka “başka, diğer”, ber’tke “iyi”, elekke “erken”, ça:şka “sakin sakin, yavaş yavaş”, ürge “daima”, tışka “sessizce”, kaptarka “yaşlı, ihtiyar”, katraka “kıvırcık (saç için)” velterkke “hafif; dayanıksız”, yapalkka “kaygan”; 4. Adlara gelerek yeni adlar türeten /+GA/: yumurtga “yumurta”, çamarkka “daire, çember”, çelhe “dil”, yerke “düzen, nizam”, kılga “bıyık”, birge “birlikte, beraber”.
Keywords
Abstract
There are some words derived from /+GA/ the formation of denominal nouns in historical and modern Turkic languages. Investigated /+GA/ morpheme, it is shown that it is reduced the meaning of the word. There are four variants (+ka, +ke, +ga, +ge) of this morpheme in General Turkic. +GAy morpheme the extended form of its is used in some Turkic languages in General Turkic. In addition, other languages in Altaic language theory (Mo., Jap., Man. etc.) have been found to be used the /+GA/ suffix. As a result of the investigation, /+GA/ morpheme were grouped under four headings according to functions in historical and modern Turkic languages. 1. /+GA/ derived animal names: karga “crow”, koburga “owl”, sarıçga “locust”, bürgä “flea”, kösürKä “mole”, çınçırga “sparrow”, sirkä “nit”, çäkürgä “locust”, 2. /+GA/ derived kinship term: anaka “mommy, my mother”, avakım “mommy, my mother” (< ava+ka+m), avıçga “old man”, kurtga “old woman”, abaka “grandfather”, agaka “daddy”, ebekke “my grandmother”, ehekke “my grandfather”; 3. /+GA/ derived adjectives and adverbs: özge “other”, başka “other”, ber’tke “fine”, elekke “early”, ça:şka “leisurely, slowly”, ürge “always”, tışka “quietly”, kaptarka “old”, katraka “curly (for hair)”, velterkke “light; flimsy”, yapalkka “slippery”; 4. /+GA/ derived new noun from noun: yumurtga “egg”, çamarkka “circle”, çelhe “tongue”, yerke “order”, kılga “moustache”, birge “together”.
Keywords
- Arıkoğlu, Ekrem (2012). Tuva Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun,
- Arıkoğlu, Ekrem (2012). Tuva Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 1149-1228.
- Atalay, Besim (2006). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I. (5. bs.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Atalay, Besim (2006). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi II. (5. bs.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Atalay, Besim (2006). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi III. (5. bs.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Atalay, Besim (2006). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks” IV. (5. bs.) Ankara: Türk Dil KurumuBammatov, Z. Z. (1969). Kumıksko-russkiyy slovar’. Moskva.
- Baskakov, Nikolay A. (1958). Karakalpaksko-russkiy slovar’. Moskva.Baskakov, Nikolay A. (1963). Nogaysko-russkiy slovar’. Moskva.
- Baskakov, N. A., B. A. Karriyev, M. Ya. Hamzayev (1968). Turkmensko-russkiy slovar’. Moskva. Borovkov, A. K. (1942). Kratkiy uzbeksko-russkiy slovar’. Taşkent.
- Clauson, Gerard (1962). Turkish and Mongolian Studies. London.
- Clauson, Gerard (1967). Eski Türkçe Üzerine Üç Not. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1966, s. 19- 37.
- Clauson, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
- Clauson, Gerard (2017). Türkçe-Moğolca Çalışmaları. Çev. Fatma Kömürcü, Ankara: Türk Dil KurumuDankoff, Robert [with James Kelly] (1984). Mahmūd al-Kāšγarī Compendium of The Turkic Dialects(Dīwān Luγāt at-Turk). Edited and translated with introduction and indices by R. Dankoff incollaboration with James Kelly, Ed. Sinasi Tekin-Gönül Alpay Tekin, Part III: Duxbury: Harvard University.
- Dilek, Figen Güner (2012). Altay Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 1009-1084.
- Dirks, William (2005). Uzbek English Dictionary. The Central Asian Heritage Group. Eker, Süer (2011). Çağdaş Türk Dili. (7 bs.) Ankara: Grafiker Yayınları.
- Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon I-II. Wiesbaden: Otto Harrasowitz Verlag.
- Ersoy, Feyzi, (2012). Çuvaş Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun, Ankara: Akçağ Yayınları: 1285-1340.
- Ersoy, Habibe Yazıcı (2012). Yeni Uygur Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 355-428.
- Finch, Roger (2005). The Suffix /-ko/ in Japanese. Kinship in the Altaic World. Proceedings of the 48thPermanent International Altaistic Conference, Ed. Elena V. Boikova, Rostislav B. Rybakov, s. 103-137. Gabain, Annemarie von (1954). Türkische Turfan-Texte VIII. Berlin.
- Gabain, Annemarie von (2000). Eski Türkçenin Grameri. Çev. Mehmet Akalın, (3 bs.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Garkavets, Aleksandr Nikolaeviç, Useinov Seyran Memotoviç (2002). Krımskotatarsko-russko ukrainskiy slovar’. I. Cilt (A-L), Simferopol: SONAT.
- Hauenschild, Ingeborg (2003). Die Tierbezeichnungen bei Mahmut al-Kaschgari, Eine Untersuchung aus sprach-und kulturhistorischer Sicht. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- Ilgın, Ali (2015). Tarihi Karşılaştırmalı Tofa (Karagas) Türkçesi Biçim Bilgisi. Ankara: Türk Dil KurumuKaçalin, Mustafa S. (2011). Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar. Ankara: Türk Dil KurumuKarasoy, Yakup (2001). Türkçede Morfemlerin Araştırılmasında -GA Yapım Ekinin Yeri. Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı: 2, s. 210-220.
- Koç, Kenan, Aybek Bayniyazov, Vehbi Başkapan (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Kúnos, Ignácz (2013). Kazan Tatar Manileri. Yay. Zsuzsa Kakuk, Çev. Mustafa S. Kaçalin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Lessing, Ferdinand D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük. Çeviren: Günay Karaağaç, Ankara: Türk Dil Li, Yong-Sŏng (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları. Ankara.
- Malov, Sergey Yefimoviç (1957). Yazık jyoltıh uygurov: slovar i grammatika. Alma-Ata. Malov, Sergey Yefimoviç (1967). Yazık jyoltıh uygurov: Teksti i perevodı. Moskva.
- Naskali, Emine Gürsoy, Muvaffak Duranlı (1999). Altayca-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil KurumuNaskali, Emine Gürsoy, Viktor Butanayev, Almagül İsina, Erdal Şahin, Liaisan Şahin, Aylin Koç (2000). Hakasça-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Necip, Emir Necipoviç (1993). Yeni Uygur Türkçesi. Çev. İklil Kurban, Ankara: Türk Dil KurumuÖlmez, Mehmet (2007). Tuwinischer Wortschatz mit alttürkischen und mongolischen Parallelen, Tuvacanın Sözvarlığı Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle. Wiesbaden.
- Öner, Mustafa (2009). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Özkan, Nevzat (1996). Gagavuz Türkçesi Grameri, Giriş-Ses Bilgisi-Şekil Bilgisi-Cümle-Sözlük-Metin Örnekleri. Ankara.
- Öztürk, Rıdvan (2012). Özbek Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 291-354.
- Pekacar, Çetin (2012). Kumuk Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 939-1008.
- Pokrovskaya, L. A. (1964). Grammatika gagauzskogo yazıka. Fonetika i morfologiya. Moskva: Nauka.
- Ramstedt, G. J. (1952). Einführung in die Altaische Sprachwissenschaft II Formenlehre. bearbeitet und herausgegeben von Pentti Aalto, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
- Roos, Martina Erica (2000). The WesterFGn Yugur (Yellow Uygur) Language. Grammar, Text, Vocabulary. (yayınlanmamış doktora tezi). Rijks Üniversitesi, Leiden.
- Röhrborn, Klaus (1977-1996). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien: a -ärŋäk 1-6, Wiesbaden.
- Skvortsov, M. İ. (1982). Çăvaşla-vırăsla slovar′ Çuvaşsko-russkiy slovar'. Moskva. Sleptsov, P. A. (1972). Yakutsko-russkiy slovar′. Moskva.
- Stachowski, Marek (1997). Dolganische Wortbildung. Kraków.
- Taş, İbrahim (2015). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Tatarsko-russkiy slovar’ (1966). Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya Neşriyatı.
- Tavkul, Ufuk (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tekin, Talat (1995). Türkçede Morfofonemik Değişmeler: Dar Ünlü ~ Ø Nöbetleşmesi. Dilbilim Araştırmaları, s. 103-109.
- Tekin, Talat (2000). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 9. Tenişev, E. Rahimoviç (1968). Tuvinsko-russkiy slovar’. Moskva.
- Toparlı, Recep, Hanifi Vural, Recep Karaatlı (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil KurumuUygur, Ceyhun Vedat (2012). Karakalpak Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 543-622.
- Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü. Cilt I (A-J). Çev. Abdullah Taymas, Ankara: Türk Dil Kurumu Kısaltmalar
- ağ.: ağız, Alt.: Altayca, AltTS: bk. Naskali, E. G., Muvaffak D., AzRS: bk. Hüseynov, H., bk. bakınız,Bşk.: Başkurt Türkçesi, Çağ. Çağatayca, Çin.: Çince, Çuv.: Çuvaşça, ÇuvRS: bk. Skvortsov, M. İ, diy.:diyalekt, DLT: Divanü Lûgat-it-Türk, Dol.: Dolganca, DolW: bk. Stachowski, M., ED: bk. Clauson,1972. EJap.: Eski Japonca, ET: Eski Türkçe, Evk.: Evenki, Gag.: Gagavuzca, Hak.: Hakasça, HakTS: bk.Naskali, E. G., vd. 2000, Har. Harezm Türkçesi, Jap.: Japonca, Kar.: Karahanlı Türkçesi, Kaz. Kazakça,KazTS: bk. Koç, K. vd., KazTat.: Kazan Tatarcası, KazTatTS: bk. Öner, M., KazTMani: Kúnos, I., KD:Kuzeydoğu, Kıp.: Kıpçakça, KıpTS: bk. Toparlı vd., Kır.: Kırgızca, KırTS: bk. Yudahin, K. K., KKlp.:KaraKalpakça, KKlpRS: bk. Baskakov, 1958, Krç-Mlk.: Karaçay-Malkar Türkçesi, KrçMlkTS: bk.Tavkul, U., KrmTat.: Kırım Tatarcası, KrmTatRS: bk. Garkavets A. Useinov S., krş.: karşılaştırınızKum.: Kumukça, KumRS: bk. Bammatov, Z. Z., Ma.: Mançuca, mec.: mecazi, Mo.: Moğolca, MTS: bk.Lessing, F., Nog.: Nogayca, NogRS: bk. Baskakov, N. A., 1963, OTWF: bk. Erdal, M., Öz.: Özbekçe,ÖzRS: bk. Borovkov, A. K., Skr.: Sanskrit, SUyg.: Sarı Uygurca, Tat.: Tatarca, TatRS: Tatarsko-russkiyslovar’, Tof.: Tofaca, Trkm.: Türkmence, TrkmRS: bk. Baskakov, 1968, TT VIII: bk. Gabain, A. v.,Tung.: Tunguzca, Tuv.: Tuvaca, TuvRS: Tenişev, E. R., Uyg.: Uygurca, UW: bk. Röhrborn, K., UzED:bk. Dirks W., vd.: ve diğerleri, WestY: bk. Roos, M. E., Yak. Yakutça, YakRS: bk. Sleptsov, P. A., YUTS: bk. Necip, E. N., YUyg.: Yeni Uygurca.
