Tarihsel Süreçte Lehçe-Türkçe Sözlük Çalışmaları

Author:

Year-Number: 2020-8.2
Yayımlanma Tarihi: null
Language : Türkçe
Konu : Sözlükbilim, Türkçe Eğitimi, Türkoloji
Number of pages: 235-243
Mendeley EndNote Alıntı Yap

Abstract

Sözlükler, bir millete ait söz varlığını, kültürel ögeleri, gelenek ve görenekleri içerisinde barındıran eserlerdir. Belirli bir dönemde veya bütün tarihsel süreç boyunca dile ait kullanılmış olan deyimlerin, atasözlerinin, kalıplaşmış sözcüklerin, terimlerin veya mecazların alfabetik bir düzen içerisinde yer aldığı sözlüklere bakarak, o dilin ait olduğu topluluğa dair sosyolojik ve kültürel tespitler yapmak mümkündür. Dilsel ve kültürel mirasın korunması ve diğer kuşaklara aktarımının yanında sözlükler, dil öğretiminin de ayrılmaz parçası durumundadırlar. Bu çalışmada geçmişten günümüze Lehçe-Türkçe sözlüklerin varlığı araştırılmış, bu kapsamda ulaşılan eserlerin tanıtımı amaçlanmıştır. Şimdiye dek bu sözlüklerin kısmen incelendiği çalışmalar yapılsa da henüz alanyazında bütün sözlüklerin tamamının yer aldığı bir araştırma bulunmamaktadır. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesinin kullanıldığı bibliyografik niteliğe sahip bu çalışma sonucunda toplamda altı adet sözlüğe ulaşılmıştır. Bunlardan ilki Marcin Paszkowski’nin 1615 yılında kaleme aldığı “Dzieje tureckie i utarczki kozackie z Tatary....” dır. Tatar Türkleriyle ilgili kahramanlık hikâyelerinin anlatıldığı on iki bölümden oluşan bu kitapta, birkaç yüz kelimelik tematik bir Lehçe-Türkçe sözlük yer almaktadır. Diğer bir eser ise Franciszek Meninski’nin 1680 yılında kaleme aldığı Thesaurus Linguarum OrientaliumTurcicae, Arabicae, Persicae’dur. 20. yüzyıla kadar olan dönemde Türkçe söz varlığını en zengin biçimde ortaya koyan ve yaklaşık 6080 sütundan oluşan sözlükte, Osmanlı Türkçesindeki kelimelerin Latince, Almanca, İtalyanca, Fransızca ve Lehçe karşılıkları bulunmaktadır. Bu sözlüklerin yanında, araştırmada günümüz modern sözlük çalışmaları kapsamında ele alınabilecek olan dört adet Lehçe-Türkçe sözlük de ayrıntılı olarak tanıtılmıştır.

Keywords

Abstract

Dictionaries are the sources that contain the vocabulary, cultural elements, traditions and dynamics of a society. By looking at dictionaries which contain the names, phrases, proverbs, stereotypes, terms and metaphors in alphabetical order, it is possible to make sociological and cultural determinations of a language-speaking community during a certain period or throughout the whole historical process. In addition to the protection of linguistic and cultural heritage and their transfer to future generations, dictionaries are an integral part of language teaching. In this study from past to present Polish-Turkish dictionaries have been researched and introduced. As a result of this biographical study, which qualitative research method is used, five dictionaries were found totally. The first of these is the “Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae”, written by Franciszek Meninski in 1680. In this dictionary, which consists of about 6080 columns, in the richest form of Turkish vocabulary until the 20th century, the words in Ottoman Turkish have Latin, German, Italian, French and Polish counterparts. The second dictionary is“Dzieje tureckie i utarczki kozackie z Tatary....”, written by Marcin Paszkowski in 1615. This book, which consists of twelve chapters and tells the heroic stories about the Tatar and Turks, contains a thematic Polish-Turkish dictionary with a few hundred words. In addition to these two dictionaries, four Polish-Turkish dictionary which can be considered within the scope of modern dictionary studies are introduced in detail.

Keywords